Ёш ижодкор билан гурунг
Наср оламида ёш ёзувчилар саноқли бўлсада, ҳарҳолда бор. Улар орасида Жавлон Жовлиев ўз услубига, фикрига эга ижодкор. Қатор ҳикоялари адабий журналларда нашр этиб келинмоқда. Жавлон билан суҳбатимиз давомида унинг адабий муаммоларга бефарқ бўлмаган жонкуяр носир эканига амин бўлдик.
Суҳбатдош ҳақда
Жавлон Жовлиев 1991 йили Қашқадарё вилояти, Қамаши туманида туғилган. Ўзбекистон давлат санъат ва маданият институтининг санъатшунослик журналистика йўналишини бакалавр ва магистратура босқичини тамомлаган. Ҳозирда Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонасида ишламоқда. Республика ёш ижодкорларининг анъанавий Зомин семинари иштирокчиси. 2019 йилда Ижод фонди томонидан биринчи китоби нашр этилган.
— Жавлон, адабиётга ҳаммаям бир мақсадда кириб келавермайди. Сизни адабиёт, аниқроғи наср оламига киришингиз қандай мақсад, орзу ва истаклар билан бошланган?
— Роман ёзиш истаги билан бошланган! Нақадар кулгули бўлмасин, рости ҳам шу! Отам қишлоқ идорасида ишлар ва табиийки ишдан кеч келар, биз соғиниб интиқ кутиб ўтирардик. Аммо отам овқатланиб бўлиши билан қўлига китоб оларди. Кейин тамом – ҳаммаёқ жим-жит! Катта, қалин жилд, биз буни «семиз китоб» деб атардик. Ўқигим келар, аммо кирилл ёзувини яхши билмасдим. Отам «семиз китоб»ларни ҳаш-паш дегунча ўқиб тугатиши ҳавасимни келтирарди. Аммо ҳеч қачон китобларнинг мазмунини ҳақида бизга гапириб бермаганлар. «Айтиб беринг нима ҳақда экан?» дердик, отамнинг бироз қовоғи осилиб «Қизиқ, катта синф бўлсанг ўзинг ўқийсан» дерди. Балки вақти бўлмагандир, балки бошқа сабаб, аммо мен учун ўша дамлар ҳозир энг мўтабар онларга айланган. Вақт етди- катта синфга ўтдим, кирилл ёзувни ўрганмасанг, чаласавод бўлишинг турган гап эди! Сўнг отам ўқиган китобларнинг кўпини ўқиб чиқдим. Шунда бирдан мен ҳам роман ёзгим келди. Кўпчиликда шундай бўлса керак. Буни иштиёқ деб номласа бўлади. Ёш эдим, 20 бетга зўрға етказганман, ёзишдан зерикиб қолдим, қандай тугатишни ҳам билмасдим. Кўп қийналдим, ёзганларим ўқиган китобларимдай эмасди. Сўнг роман ёзишдан кўнглим қолган, энди фақат ўқий бошладим, дуч келган китобни… Энам ҳам хўржин халтага албатта, тўртта нарса соларди: яримта нон, қирмизи помидор, газетага ўралган туз ва китоб. Агар биронтаси қолиб кетса мен учун баҳона топилар, пода шом тушмай ортга энарди.
Узоқ йиллар фақат ўқидим, ёзиш нима кераги бор, дердим ўзимга-ўзим… Аммо ўқиб турибсиз мен ёзяпман…
Ўтган асрнинг 60 йилларида дунё адабиётида идеализм кучайгандан кучайди, дунёни ўзгартирмоқчи, тозаламоқчи бўлган ижодкорлар даври ҳам дейиш мумкин… Албатта, бугун телефондан бўшамаётган авлод бу гапга кулиб қўйишар, аммо мен уларга ишонганман, роман ёзиб дунёни тозалмоқчи бўлганман. Кейинчалик бу дунё Ватаним ва миллатим хариталарига кўчди. Балки бу кулгулидир, аммо мен ич-ичимдан ҳаётини тозалашни истовчиларни (шу ўрин муҳим) тозалашга (ўзим ҳам улар ичида борман, албатта) интиламан.
— Миллий кутубхонада фаолият олиб борасиз. Мен ҳам мактаб давримда кутубхонада ишлайман, у ерда кўп китоблар бўлади, деб хаёл қилардим. Сиздаям шундай орзу бўлганми ёки бу вазият тақозосими?
— Кутубхонада ишлашни орзу қилмаганман. Аммам қишлоқ кутубхонасида мудира эди. 2006 йилда чиққан бир бемаъни қарор туфайли барча қишлоқ ва туман кутубхоналари ёпилди. Шунда кўрдик китобларни қанчилик хор қилиш мумкинлигини! Китоблар тепкиланди, китоблар одамлар кетига қоғоз бўлди. Бошига эмас, кетига …(минг бор узр). Кўп қатори аммамнинг кутубхонаси ҳам ёпилди. «Ўтин кам, печкага тутандириқ керак, кутубхонага чоп!» Бу мен учун даҳшатли манзара эди. Ўшанда катта опам билан бирга аммамдан кўпроқ китоб олиб кетишга уринганмиз… Ёш бўлганимдан саралай олмаганман, аммо ҳозир уйимизда йиғилган китобларга қараб, опамнинг дидига қойил қоламан. Анча-мунча яхши китоблар йиғилган.
Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонаси алоҳида мавзу… Қишлоқда китобларнинг қандай хор бўлганини кўрган бўлсам, бу ерда қандай эъзозланишига гувоҳ бўлдим. Китобни фарзанди каби эҳтиётловчи кутубхоначиларни кўрдим. Улар ертилган бир варақ учун ҳатто кўзёш тўкишарди.
Институтда дарслар ўзига яраша, шунинг учун кутубхонага қочардим. Биринчи марта борганимда бепул, бетаъма китоб ўқиш мумкин бўлган шундай катта жой борлигидан севиниб кетганман. Кейин эски кутубхона бузилиб, янгиси қурилди. Очилишини бир йил кутганмиз. Иш бошланиши арафасида эса бир ҳафта навбатга туриб аъзо бўлганман. «Бу бола ҳар куни келади, шуни ишга олиб қўя қолайлик» дейишгандир… Кутубхона нашриётида уч йилдан ошиқ ишладим.
— Назаримда, «Бухоро, Бухоро, Бухоро» ҳикоянгиз сизга маълум шуҳрат келтирган. Ўзингизга энг ёққан асарингиз қайси?
— Ҳали шуҳрат ва «маҳлиёлик»ка эрта деб ўйламан. Наср оғир ва шарафли тақдир йўли. Бунинг қиммати ёзувчи қисмати билан ўлчанади. Ички сезги билан ҳис қилиш – асарни англаш ва ҳеч сўзга сиғдириб бўлмайдиган нозик сирларини тинглай олиш, диққатни узоқ вақт бир жойга жамлаш ёзувчи учун жуда муҳим. Сиз кўрган ва хаёлдан ўтган ҳар қандай нарса – санъат эмас, бир воқеа холос. Бугунги телеграм каналлардаги «уй бекаларига маслаҳат» рукнида бериладиган лавҳаларни кўринг… Айримлар шундан сал бошқачароқ ёзишади ва ўзини «санъаткор» сифатидан тан олинмаётганидан нолийди. Бадиий асар бошқа нарса – қонингизни зулукдан ўн баробар кўп тортади, аммо бу азоблар сизнинг руҳингиз ва танингизга роҳат бағишлайди.
Ёзганларим – изланишларим, қайсидир маънода маъқуллари ҳам бор, аммо кўнглим тўлмайди. Ҳикояларимда юраги уриб турган одамлар бор ва улар ўз ҳаётини яшаётганига умид қиламан.
— Бугунги кунда қандай адабий муаммоларимиз бор деб ўйлайсиз? Адабий муҳитдан қониқасизми?
— Адабий муаммолар башар муаммолари билан бирдир. Икковини ажратиб тасаввур қилмайман. Адабий муаммо инсоният хатоларидир. Камчиликлар ва инсоннинг тўкис яшашига бўлган тўсиқлар ҳар давр адабиётининг ўткир нигоҳида дучор бўлган. Аммо барча замонда инсоннинг яшовчан руҳи баридан ғолиб келган. Бу адабиёт ғалабасидир, аслида!
Биздаги адабий муҳитга келсак, буни яратиш учун ишлаётган ташкилотлар ҳамон эскича. Бугун замон қоидаларига мослашмаган, ҳатто отамнинг замонига ҳам қарилик қилади. Адабиёт тарғиботимиз деярли йўқ. Халқаро адабий аълоқалар 0 (нўл) даражада. Таржима мактаблари парчаланди, ҳали минглаб яхши китоблар биз учун етиб бўлмас сайёрадай гап! Яхши асарлар учун (шахс учун эмас) мукофот, рағбат йўқ. Шоир ва ёзувчилар дунё билан бўйлашиш у ёқда турсин ўз ватанида уй-жой ташвиши билан яшашга банди қилинган. Рўзғоридан ортиб ёзолмай қолган истеъдодлар қанча. Чунки шунга мажбур, қалам ҳаққи йўқ. Бу ҳақда қонун чиққанди, амали эса сариқ чақа!
Бугун XXI асрнинг илк чораги, дунё шиддат билан янгиланиб бормоқда. Адабиёт тарғиботи шунга мослашмас экан, «хаёлпарастлар» деган ном билан яшаб қолаверади.
— Тенгқур носирлардан бешта ўзингизга ёққанини санаб ўтинг.
— Бугун ёшлар орасида насрга қизиқувчилар кўп эмас, аммо мен ёзилаётганларнинг кўпини ўқийман ва ўзимга кўп нарса оламан. Ютақиб ўқиганимни айтаман ва бундан севинаман. Шуни биламанки, бугун адабиётни қисмат деб билган, нияти тоза 50 дан ортиқ ёш тенгдошлар керак. Шунда адабиётимиз ўсган, дунё қарашлар ўзгарган бўларди. Келажак не бўлишини Ўзигагина маълумдир, биз умид қилувчилармиз!
— Адабиётда устознинг ўрни қай даражада, сизнинг ҳикояларингизни ўқиб фикр билдирадиган устозингиз борми, умуман катта ёзувчиларимиз ёшларга қай даражада муносабат билдиряпти?
— Болалигимда мен кўришни орзу қилган кўпгина ёзувчи-шоирлар билан Тошкентга келгач (2010) танишдим. Мен Шукур Қурбон, Хуршид Даврон, Набижон Боқий, Олим Отахон, Музаффар Аҳмадлардан кўп нарса олганман ва ўзимни улар олдида қарздор деб биламан.
Кутубхонада ишлаб юрганимда пулим тез тугаб қоларди. Шунда Шукур ака ўзи учун олиб келган емакнинг ярмини илинарди. Буни унутиб бўладими? Хуршид Даврон илк ҳикояларимга яхши фикр билдириб, сайтда эълон қилган, маслаҳатларини аямай келяпти. Набижон Боқий эса ёзувчининг мардилиги ҳақида тирик афсонага мисол, шундай ўз йўлида қатъий турадиган ёзувчи ўзбекларда яна нечта бор? Олим Отахон, Музаффар Аҳмаднинг бетакрор таржималари, маслаҳатлари мен учун катта ўрнак бўляпти. Мен уларни устозларим деб фахр эта оламан!
— Анъанавий саволимиз: севимли ёзувчингиз ким? Ёш қаламкашларга қайси асарларни тавсия қиласиз?
— Толстой. У мен учун доим азиз. У менга бегонамас, гуё. Ясная Полянага боришни эса болаларча инжиқлик билан хоҳлайманки, чегараси йўқ… Ўша ўрмонни бир айлангим келади… Сизда ҳам шундайми?
Толстой асарларини ўқиб чиққан китобхон ўз ҳуқуқини яхши таниб олади. Унинг кенглигида сузган одам, тор балчиққа қарашдан жирканади. Мен, доим аввало Толстойни ўқишни тавсия қиламан! Унинг ўқувчиси бўлиш қандай бахт? Толстой кенг маънодаги «Ёзувчилар конституциясини ёзиб қўйган» адибдир!
— Ҳикояларингизни кўпроқ кимлар эътироф этишини кутасиз: кўпчилик бўлган оддий омма ёки озчилик бўлган зиёлилар?
— Сўзсиз, ҳар иккаласи ҳам! Аммо доим ёзувчилар учун зиёлиларнинг фикри хавфли бўлган. Чунки энг ҳақли, латиф фикрлар ҳам, энг носамимий фикрлар ҳам зиёлилардан чиқади. Халқники эса доим самимий бўлган…
— Жонтемир билан суҳбатда муҳаббат мен учун шеър, деди, сизнинг таърифингизча…
— Оилам!
— Вақт ажратганингиз учун раҳмат. Ижодингизга ривож тилайман.
— Сизга ҳам…
Эслатма. 28-октябр куни соат 12-00 да Миллий кутубхонада Жавлоннинг “Икки қалб учрашуви” номли китоб тақдимоти бўлиб ўтади. Барча қизиқувчиларни таклиф этамиз.
Нодирабегим Иброҳимова суҳбатлашди.
