OYIMTILLA

 

Uolter MEKKIN

 

Martning o‘sha dushanbasi ishda emasdim. Ertalab badastir turib nonushta qilganman. Marhamat qilib ishga jo‘nashim ham mumkinku-ya, o‘sha qurib ketgur ish yo‘q, o‘tgan shanba kaminaning dumini tugishgandi. Hali ota-onamga bu haqda aytganimcha yo‘q. Kulbamizda, ularni ham hisobga qo‘shsak, o‘n bir jonmiz – birov gapingni eshitishini istasang, balandroq qichqirishingga to‘g‘ri keladi. Haydalishimda esa ustamiz aybdor. Meni jini suymasdi. Usti-boshim toza, ozoda bo‘lishini xush ko‘raman. Va bu mening shaxsiy ishim. Zavodda ishlaysan degani mo‘ri tozalovchidek yurishing kerak degani emasku, to‘g‘rimi? Ustimda gard yuqmagan ishchi kiyim, sochim tekis taralgan bo‘lishini yoqtiraman. Bunga haqqim bordir?! Yo‘q, bu shilqim masxaralashga imkon topdi deguncha menga yopishadi, yo «yalab-yulqangan oqbilak»man, yo «qo‘tir olifta». Ustiga-ustak moldek baquvvat, shuning uchun bir muddat sassiq gapiga chidashga to‘g‘ri keldi. Juda yomon ko‘rganidan mazax qiladi deb bo‘lmaydi ham. O‘zi tovuqdek befahm, buning ustiga kuchini ko‘rsatgisi keladi-da.

Nihoyat pichoq suyakka qadalib, o‘tgan shanba kuni uni belkurakning sopi bilan boplab urdim. Bunday qilmasligim kerak edi, o‘zimam bilaman. Har tugul boshi yorilmadi, haqiqatan toshday metin ekan. Ammo kaminani sho‘riga sho‘rva to‘kildi, men bilan hisob-kitob qilingach, tomoshaga yig‘ilganlarning birortasi jilla qursa achinib qo‘ymadi ham.

Bunday xabarni yaqinlaringga yetkazishdan og‘iri yo‘q. Ayniqsa, ularning dardi-fikri pul bo‘lsa. Yigit kishi, maylida, yoshi o‘n to‘qqizda bo‘lsin, ori, nomusi bo‘lmog‘i, o‘sha oriyat uchun kerak bo‘lsa turib berishi lozimligining ularga qizig‘i yo‘q, tushunmaydilar.

Otamdan nolimayman, yaxshi odam. Tinchgina ishiga borib-keladi, yuvinib oqshomni pivoxonada, og‘aynilari davrasida o‘tkazadi. Ba’zan, nomiga bir-ikki krujka ko‘tarib qo‘yadi-yu, lekin asosan baqirib-shang‘illab hovurini bosadi.

Onamdan ham nolimayman, ammo shunday to‘dadan chiqarkansan, avvalam bor uni dunyoga keltirish hammaning ham qo‘lidan kelavermasligini tushunasan, undan keyin olov qarshisida, allakimning omadsizligi, bebaxtligi to‘g‘rida valaqlashishga bir muddat vaqt topib ko‘r. Nimani aytayotganimni tushunib turgan bo‘lsangiz kerak?

Rosti, zavodda ishlayman deb o‘lib turganim yo‘q edi. Maktabning boshlang‘ich sinfini bitirgach kaminaga stipendiya tayinlashdi. Shundan so‘ng bir necha yil ikkinchi bosqichda o‘qidim, ammo alal-oqibat o‘qishni yig‘ishtirishga, ishlashga majbur bo‘ldim. Uyga pul kerak edi. Men kabilarga stipendiya berish befoyda, buning uchun o‘g‘lining qo‘liga qaray boshlagan ota-onaga ham yana bir stipendiya tayinlashga to‘g‘ri keladi. Xullasi kalom, o‘qish peshonamda yo‘q ekan. O‘rnini to‘ldiraman deb kutubxonaga qatnaydigan, allaqancha kitoblar sahifalaydigan bo‘ldim, lekin bunday o‘qish kishiga katta narsa bermaydi. Boshi-keti yo‘q mutolaa, qarabsanki, miyang g‘ovlab ketadi. Bu daryoga poxolpoya solib chanqoq qondirishdek gap. Do‘stlarim meni “Tolibi ilm” deb chaqirishar, o‘qishga bo‘lgan havasim uchun hurmat qiladigandek tutardilar o‘zlarini. Bu kulgi uchun edi, xolos. “Bilimdonligim” qayergacha borishini o‘zim yaxshi bilardim, shu bois jiddiy o‘qishni orzu qilardim. Ammo bu tarafdan tole kulmasligi aniq, bunga ishonchim ham qolmagan. Otam va mening topayotgan moyanamiz uydagi bola-baqrani boqishga, kiyintirishga ketib qolardi. Mana, bugundan e’tiboran, ro‘zg‘orni tebratadigan bitta otamning o‘zi bo‘lib qoldi.

Oxiri shahar tashqarisiga sayrga chiqishga qaror qildim. Ochiq havoda aylansam yomon bo‘lmasdi, bundan tashqari biroz vaqt ham o‘tardi. Hozir kim aylangani chiqadi, deysiz. Poyabzalingdan chayon chiqadigandek, go‘yo. Kino, raqs – boshqa masala, lekin aylanishmas bu; kuni bo‘yi shaharning u yog‘idan bu yog‘iga yugurasan, borib-kelaverasan, buni sayr deb bo‘larmidi.

Tangrining marhamatini ko‘ring – ko‘kda oftob charaqlaydi. Dengiz kun tig‘idan rohatlanib, es-hushi ketib chayqaladi. Huv, ko‘rfazning narigi tomonidagi do‘ngalaklar tuman ortida qizarinqirab ko‘rinadi. Bular juda notabiiy, boshqacha edi: dushanba, buning ustiga ertalab, men esa dengiz yoqasidagi xiyobonda sayr qilib yuribman. Ana, kampirlar cherkovga, tonggi ibodatga ketishmoqda, ertaroq qaytgan chollar esa kuchuklarini aylantirgani olib chiqqanlar, bir-ikkitasi xarida o‘tirvolib trubka chekmoqda. Meni esa vijdon qiynaydi, o‘zimni yeyman. Hozir dengiz bo‘yida o‘ralashib yurishim emas, ishda, dastgoh ustida bo‘lishim, dushanba tonggidan peshona teri to‘kib pul topishim kerak edi. Hayr, mayliga, yonib kul bo‘lmaydimi. Qumloq tomonga sakrab o‘tdim, dengizga mayda tosh tashladim. Yassi tosh uchratsam, ularni ham silliq suv sathi ustiga irg‘ita boshladim, qaysi biri necha marta suv ustida sakraganini sanadim. O‘n bir martadan uyog‘iga o‘tmadi, toshlar cho‘kib ketaverdi. Ko‘p o‘tmay atrofdagilar menga g‘alati qaray boshlaganini his qildim. Erta nahorda norg‘il yigitning sovuq sohilda daydib yurishiga balo bor ekanmi? Yo shu yerda ishla, yo chetga chiqib ket pul topgani. Shundog‘am, bir qarashda badavlat xonadon erkatoyi emasligim usti-boshimdan sezilib turibdi.

Odamdan holiroq joyga o‘tishdan bo‘lak ilojim qolmadi, qarab tursam, qarshimdagi uy va do‘konlar ham oynavand ko‘zlari bilan meni teshib yuborgudek bo‘ldilar. Xiyobondan o‘tib, dengizga yetmasi yo‘lka tomon burildim va qiyalik bo‘ylab daryochadan, daraxtzor va chuqur soylikdan o‘tdim – goh pastlab, goh tepalab ketaverdim. Oxiri shu yerda ko‘prik panjarasiga suyanganimcha silliq toshga urilib oqayotgan zilol suvga tikilib zavqlandim. Ko‘prikdan huv anavi daraxtzor o‘rtasidagi yalanglik – oftob nuri shox-shabba soyabonidan o‘tib tekkan sayhonlik yer ko‘rinib turibdi. Kishining o‘sha tomonga o‘tgisi keldi, qani endi yalangda, maysa ustida o‘zingni quyoshga toblab yotsang, yotaversang. Ammo shu ondayoq daraxtlar ortidan mallarang, g‘o‘labirday govmish – tuyoqli katta sut sisternasi chiqib keldi-da yalanglikning o‘rtasiga borib “tap-tap” etib belgi qo‘yib, hammasini rasvo qildi. Yuzimga, bilasizmi, kulgi yugurdi, hozirgi holat o‘ta hayotiyligi kulgimni qistatardi. Keyin yana yo‘lga tushdim.

Oyog‘im allaqachon qattiq og‘riy boshlagandi. Bir muddat to‘xtab, uvishib qolgan barmoqlarimni uqalab qo‘yishga to‘g‘ri keldi. Hozir jon deb ustimdan to‘rt-besh yilni yechib tashlagan, oyoqlarim qadoq bo‘lib ketgunicha yalangoyoq yugurgan bo‘lardim. Bizni yo‘qsillik shunga majbur etgandi-da. Hozirgi bolalar oyoq yalang ko‘chaga chiqqandan ko‘ra o‘lib qo‘ya qolgan ma’qul deb biladilar. Odamlar buncha tez katta bo‘lmasa, buncha olg‘a intilmasa… Buni qarang-a, xuddi yuzga yetgan choldek javrayapmanmi?!

Sal narida qumloq sohilga ko‘zim tushdi, o‘sha tomonga ketdim. Biror zog‘ ko‘rinmaydi, faqat qum ustida g‘ildirakdan qolgan chuqur ariqchalar, oftob taftida qizigan yumaloq katta-kichik xarsanglar va ular o‘rtasidan ilonizi bo‘lib o‘tgan qishloq yo‘li aylanib-aylanib dengizga chiqib ketadi. Xullasi, juda o‘ng‘ay joy, buning ustiga qumloq – oyog‘am maza qiladi.

Sohilga yaqin yerda mayda-mayda toshlar ko‘pligi bois toshloq sohil hosil bo‘lgan. Bunda dengiz o‘tlarining tetikbaxsh, sof isi dimoqqa uriladi. Undan keyin qumloq plyaj, uning oxirida esa usti maysa bilan qoplangan qoya tippa-tik yuqorilagan. Ustida qo‘y-qo‘zi o‘rnashvolgan. Juda menbop joy ekan deb o‘yladim va o‘sha tomonga ketaverdim.

Qumloqda yarim yo‘lni bosib o‘tarkanman, men va chag‘alaylardan bo‘lak biror jon yo‘q, degan xayol ongimga urilgandi hamki, xarsang ortidan to‘satdan bir qiz chiqib qoldi, sal qolsa menga to‘qnashib ham ketardi. Aftidan, poyabzali va paypog‘ini yechib qo‘ygani tosh ortiga o‘tgan, qum ustida yuguraman deb shoshib chiqqandi.

– Voy, kechiring, – dedi biroz dovdirab.

Qizning oyoqlari mittigina, o‘zi oyoq qo‘ygan qumdek oppoqqina edi. Menga tikilib turibdi-yu, yuzida qo‘rquv o‘ynaydi. Xo‘p, mayli, menga o‘xshagan odamni qumloqda ertalabdan uchratish g‘alatiroqdir. Ammo, qizi tushmagur meni kim deb o‘ylayapti? Usti-boshimdan unga tashlanib zo‘rlaydigan kishiga o‘xshaymanmi? Juda dilbar qiz ekan, nari borsa o‘n yetti yoshlardadir. Do‘kon oynasi oldiga qutisi bilan qo‘yiladigan qo‘g‘irchoq oyimchalarning xuddi o‘zi: qorasoch, yuzi yumaloq, ko‘zlari shaxlo, qop-qora kipriklari qalin va uzun. Ustiga oq bluzka va qora to‘qima kofta bilan xurpayma qat-qat yubka kiyib olgandi. Bularning barini bir ko‘z tashlaganimda ilib oldim. Qizga bir-ikki iliq so‘z aytgim ham keldi, ammo yuzidagi hurkak qo‘rquv boisidan jahlim qo‘zidi, o‘zimni bosdim.

– Ming bor uzr, oyimqiz, – dedim va unga qaramay qoya tomon ketaverdim. Bular buncha tez xulosa chiqarishadi, deb o‘yladim, usti-boshingga, gap-so‘zingga qarab darrov “Havfli” yoki “Quyi nasabdan” degan yorliqni yopishtiradilar-qo‘yadilar. Avval bir-ikki og‘iz gaplashib ko‘r!

Oradan besh daqiqalar o‘tib, qoya cho‘qqisiga chiqqan, yerda cho‘zilgancha ko‘m-ko‘k osmon, oppoq parqu bulutlarni tomosha qilib yotardim. Orada ko‘zim ilinib mudroq bosganini bilmay qolibman. Birdan qulog‘imga qichqiriq tovushi chalindi. Avvaliga chag‘alay deb o‘yladim, ular bolalarga o‘xshab qichqiradigan paytlari bo‘ladi. Keyin boshimni ko‘tarib o‘girildim va pastga qaradim. Qiz o‘tirvolgancha tovonini ushlagan, shunday uzoqlikdan ham qumloqdagi qirmizi dog‘ ko‘zga tashlanib turibdi. Oyog‘ini kesib olganga o‘xshaydi. Xo‘sh, nima qipti? Avvaliga joyimga qaytib yotmoqchi ham bo‘ldim, qarasam qiz men tomon tikilib turibdi, chidab turolmadim. O‘rnimdan turib, tezda qoyadan tushdim, to‘siq ustidan sakrab, qumga o‘tib oldim. Qizning yuzi bo‘zdek oqarib ketgandi, nozik qo‘llari bilan tovonini siqar, barmoqlari orasidan esa qon sizib tushardi. Tiz cho‘kib oyog‘iga qaradim. Tovonini yaxshigina kesibb olgandi. Jarohat yonidan bosgandim, cheti ajralib yaqqol ko‘rindi.

– Nima bo‘ldi? – so‘radim qizdan.

– Siniq shishani bosib oldim, – dedi u. – Juda yomonmi?

U hozir qattiq qo‘rquvda edi, ammo bu boshqa narsadan. Eng kamida uchta chok tushadi, deb o‘yladim.

– Vahima qilishga arzimaydi, – dedim. – Ko‘rinishidan yomonga o‘xshaydi. Ikki-uchta chok bilan tikib qo‘yishsa, bas.

– Qon ketishidan o‘lib qolmaymanmi? – deya so‘radi u yana.

To‘g‘risi, boshidan silagim keldi.

– E-e, yo‘q, – dedim. – Bundan ko‘pam havotir olavermang. Yaxshisi, keling, sizni suvga eltay, jarohatni yuvishimiz kerak.

Uni qo‘limda ko‘tarib oldim. Qushdek yengil, qarshilik ham qilgani yo‘q. Suvga eltarkanman, qum ustida ortimizdan qonli dog‘ uzayib kelaverdi. Suv bo‘yiga o‘tqazdim-da, cho‘ntagimdan toza dastro‘molchani chiqardim, suvi tozaroq joy topib yarani yuvib tashladim. Jarohat chuqur edi, chetlaridan qon tinmay oqardi. Rosti, buning yaxshi tarafi ham bor. Qizga xo‘llangan dastro‘molimni berdim.

– Oling, qo‘lingizdagi qonni artvoling, – dedim. U indamay qo‘lini artishga tushdi. Hali ham o‘ziga kelmagan, yuzi oppoq, tinmay titrardi. – Bu nimasi, ilgari biror joyingizni kesib olmaganmisiz deyman? – deb so‘radim.

– Zirapcha, tikan tilgani bo‘lardi, – dedi u, – bunaqasi birinchi marta.

– Buni vahima qiladigan yeri yo‘q, boshingizni og‘ritmang, – dedim. – Lekin nima bo‘lganda ham katta yo‘lga chiqsak, shifoxonaga tashlab qo‘yadigan birontasi topilib qolar.

– Sizga rahmat, juda rahmdil odam ekansiz, – dedi qiz.

Dastro‘molni olib dengiz suviga chayib tashladim va qizning oyog‘ini qattiq bog‘lab qo‘ydim. Og‘rigani bilindi, qizning nafasi ham qaytganini sezdim, ammo nima ham qila olardim, bog‘ich mahkam bo‘lishi kerak.

– Poyabzal va boshqa narsalaringiz qayerda? – deb so‘radim.

– Anavi xarsang ortida, – dedi u o‘sha xarsangni qo‘li bilan ko‘rsatarkan. Men uni suv bo‘yida qoldirib o‘sha yerga ketdim. Kichkina tuflilar, har birida o‘rog‘liq paypoq tiqilgan. Ularni olib, har birini pidjakimning kissasiga soldimda qizning oldiga qaytdim.

– Endi sizni ko‘tarib olaman, – dedim.

– Juda og‘ir bo‘lsam kerak? – dedi qiz.

Ko‘tardim, u parday yengil edi.

– Bo‘ynimdan ushlab oling, – dedim unga. Qiz qo‘llarini bo‘ynimdan o‘tkazib olgandi, ko‘tarib ketish yanada yengillashdi. – Men sizga bir qirol haqidagi ertakni aytib beraman. Xullas, o‘zingiz bilganingizdek, bitta qirol bo‘lgan ekan, u mohir ovchi ekan va hamma uni alqab-maqtashini istarkan. Bir kuni saroydagi xotinlardan biri ko‘p mashq qilsa, har kim o‘z istaganidek bo‘la oladi, deb qo‘yibdi. Shunda qirol g‘azablanib, o‘rmonchiga xotinni o‘ldirib yuborishni buyuribdi. O‘rmonchining esa bunga qo‘li bormabdi, xotinni o‘rmon ichkarisidagi o‘z kulbasiga berkitibdi. Xullas, kulba devoriga bir narvon qo‘yilgan ekan, ayol har kuni yelkasida bir buzoqni ko‘tarib o‘sha narvonga chiqib-tushaverarkan, chiqib-tushaverarkan. Kun o‘tgani sayin ko‘targan yuki ham og‘irlashib boraveribdi, va nihoyat o‘sha buzoqcha katta novvosga aylanibdi, ammo ayol har kuni tinimsiz shug‘ullanaverganiga, yelkasida novvos bilan hech bir qiyinchiliksiz narvondan chiqib-tusharkan. Bir kuni shu atrofdan o‘tib ketayotgan qirol xotinni ko‘rib qolibdi va bekorga manmanlik qilganini tushunib yetibdi.

– Bu nimasi? Demak, men sigir ekanmanda? – dedi qiz. Kulib yubordim. Uning yuziga ham qon yugura boshlagandi.

– Nega unday deysiz, – dedim, – shunchaki aytdim-qo‘ydimda.

– Tez-tez qizlarni qo‘lda ko‘tarishingizga to‘g‘ri kelsa kerak, a? – dedi qiz ko‘zlarini pirpiratib.

– Siz birinchisiz.

– Yara va qondan ham qo‘rqmaysizmi?

– Oyog‘imga o‘n to‘rtta chok tushgan, – dedim pinagimni buzmay.

– Nima qilgandi?

– Dastgoh buzulib qolgandi, – dedim. – Shu ham gapmi, ko‘chamizdagi bir tanishimning badaniga qirq sakkizta chok tushgan.

– Qirq sakkizta! – qizning hayratdan og‘zi ochilib qoldi. Men, albatta, tanishim buncha chokni ichkilikbozlikdan keyingi shisha jangidan orttirib olganini aytib o‘tirmadim.

– Ha-da! – dedim. – Sizning tovoningizga esa bir yo ikkita chok tikiladi, vassalom. Havotir qilishga arzimaydi ham.

– Albatta, – dedi qiz. – O‘lamanmi deb qo‘rqib ketuvdim. Tentakman, a? Yaxshiyam yonimda siz bor ekansiz!

Bilasizmi, shu kungacha o‘zimni bunchalar yaxshi his etmagandim. Men uni kuldirardim, qiz men bilan yarasini ham unutvordi, aslida hozir jarohat joyi achishib og‘riy boshlagan bo‘lishi kerak edi. Men unga kichik singillarim, ukalarim, ularning hunarlarini bir-bir gapirib ketaverdim. Qizning aka-singillari yo‘q ekan, men bilan juda yaqin bo‘lib qolgandi. Men, xuddi quyosh o‘z vaqtida botib-otgandek, hayotda biror narsa bekor emasligiga, hamma narsaning o‘z vaqti-soati borligiga ishona boshlagandim. Hozir barini tushunib qoldim, nega meni ishdan haydaganlarini, ko‘nglim nega biror zog‘ o‘ralashmaydigan joylarga tortganini, nega xijil bo‘lib allanimani kutganim, izlaganimni payqadim. Mana, topdim ham. Endi yurib emas, yer ustida uchib borardim.

Bizni birinchi uchragan mashina haydovchisi – yoshi o‘tinqirab qolgan, taqirbosh, shopmo‘ylov amaki eltib qo‘ydi. Shunday qizni olib borib qo‘ymasa ham bo‘lmasdi. Agar bitta o‘zim bo‘lganimdami, ming yil o‘tsa ham shu shosseda aylanishib yurgan bo‘lardim. Ammo buning ko‘p ham ahamiyati yo‘q. Muhimi, qiz yonida bo‘lishimni istardi. Men bilan birga uncha vahimaga tushmasdi. Hatto, shifoxonada ham meni qo‘yib yubormadi. Tez yordam ko‘rsatish xonasiga unga qo‘shilib kirishga to‘g‘ri keldi. Bu muassasa bilan bir qarichligimdan tanishman. Biz bu yerda kunu tunni o‘tkazardik, desam yolg‘on bo‘lmaydi. Doim yo u yer-bu yerimiz ko‘kargan, shilingan, yo kimdir bilmasdan qoshiqni yutib yuborgan, yo tomog‘iga suyak tiqilgan… Qoqsholga qarshi emlashganida ham, jarohat joyini tikkanlarida ham, oyog‘ini bint bilan o‘rashganida ham qizning qo‘lidan tutib turdim.

– Siz shu yerda kutib turing, – dedim keyin, – men borib gaplashaychi, sizga biror mashina berishsa, uyingizga yetib olardingiz.

– Ko‘pga ketyapsizmi? – dedi u. – Tez qayting.

Xuddi shunday dedi, aynan shu so‘zlarni aytdi.

Ko‘chaga chiqdim. Qarab tursam, Turk moshinasini buryapti, hozirgina yo‘lovchi tushirgan bo‘lsa kerak. Unga qaratib hushtak chalgandim, bulbulning churillashini eslatuvchi ovozdan mashina ortiga qaytdi.

– Ie, Tolibi ilm, o‘zingmisan? – so‘radi Turk. Bir nima bo‘lmadimi? Hushtagingni bir chaqirim naridan bilsa bo‘ladi-ya.

– Ko‘p gap sotma, aravakash, – dedim. – Ishing yo‘rg‘ani choptirish, hozir yo‘lovchingni keltiraman.

– Jiddiy aytyapsanmi? – dedi u. – Haqqini kim to‘laydi? Yo‘lovchi senikimi, mullajiringni cho‘zib qo‘y.

Mashinaga yaqin borib, unga hovuchimdagi tangalarni uzatdim.

– Ushla manovini, qurumsoq, – dedim.

– To‘lashga puling bor ekan, – dedi u qo‘lidagi pulga tikilib. – Bo‘pti, bu safar senga ishonsam bo‘ladi.

Men qizni olib kelgani qaytdim. Bu safar uni ichkaridan ko‘tarib chiqishning hojati qolmagandi. Jarohatlanmagan oyog‘iga tuflisini kiygazishgan, aravachaga o‘tqazib chiqaverishdagi yo‘lakka keltirib qo‘yishgandi. O‘sha yerdan taksigacha qo‘limda ko‘tarib chiqdim. Turkning hayratdan og‘zi lang ochilib qoldi, hatto orqa eshikni ochish uchun dik etib o‘rnidan turdi ham. Qizni orqa o‘rindiqqa o‘tkazib, o‘zim yoniga cho‘kdim, haliyam qo‘limdan tutib ketardi.

– Qayerga boramiz, oyimqiz? – deya so‘radi Turk. Xudoga shukr, qizning yuqori doiradanligini, bundaylar bilan qo‘rs muomala qilinmasligini vaqtida fahmlab qoldi. Boshqa paytlar doim qovun tushirib yurardi, bachchag‘ar.

Qiz manzilni aytdi. Aytyaptiyu, ko‘zini mendan uzmaydi.

– Mana, bo‘ldi, – dedim qizga, – uncha vahimali emas, to‘g‘rimi?

– To‘g‘ri, – deya ma’qulladi qiz. – Sizga qanday minnatdorlik bildirishni ham bilmayman. Shuncha yaxshilik qildingiz.

Bunga nima ham derdim. Zo‘rg‘a yutindim, tomog‘im esa kuyib boryapti. Ko‘pam bu ahvolga tushmayman. O‘sha onda qiz menga yanayam yaqin kelib qolgandiki, bilasizmi, ichimdagi hamma yaramas narsalar erib yo‘q bo‘lib ketdi. Sizga buni qanday tushuntirsam ekan? Hozirgi holat juda afif va dilbar edi, hayotda bundan yaxshisi bo‘lmaydi. Hammasi g‘alati, to‘g‘ri emasmi – qon, chuqur jarohat, shifoxona, emlov – lekin bularning bari bo‘lib o‘tdi. Bu hayol ham, tush ham emas, chin-haqiqat edi.

Birozgina avval qo‘zg‘algan edik, zum o‘tmay lang ochiq cho‘yan darvozadan o‘tib, kalta to‘shama yo‘lak bo‘ylab ketib boryapmiz. Uning oxiridagi zinapoya uyga – katta va hashamatli, oynalarining o‘zi sanoqsiz bo‘lgan qo‘rg‘onga olib chiqardi. O‘sha zahoti eshiklar ochildi, eshik oldida sochlari oqargan bo‘lsa ham yasan-tusan qilib olgan ayol, uning ketida qora ko‘ylak ustidan oppoq fartuk taqib olgan xizmatkor xotin ko‘rindi.

– Voy, xudoyim! – dedi ayol birdan vasvasaga tushib, – nima bo‘ldi? Xudo haqi, senga nima qildi, aytsangchi!

– Qumloqda siniq shishani bosib, tovonimni kesib oldim, – dedi qiz. – Agar bu kishi bo‘lmaganida nima qilardim, bilmadim. Avval shifoxonaga eltdilar, keyin uyga ham keltirib qo‘ydilar.

– Jonginam meni! – dedi qizning onasi, unga qo‘l cho‘zib, bag‘riga bosarkan. Keyin qizning yelkalari ortidan razm soldi, meni diqqat bilan boshdan-oyoq ko‘zdan kechirgach:

– Sizdan juda minnatdormiz, – dedi. – Juliya, borib hamyonimni keltiring.

– Oyijon! – qichqirdi qiz.

Lekin bari o‘tib bo‘lgandi, sovun ko‘pigiday bari yorildi-qo‘ydi. Tuflisi va paypog‘ining ikkinchi poyi hali ham cho‘ntagimda edi. O‘shani chiqarib onasining qo‘liga tutqazdimu ortga o‘girildim. Zinapoyadan tushib, mashinaga o‘tirar ekanman, Turkka o‘shqirdim:

– Gazni bos, og‘ayni!

U darhol mashinani o‘kirtirib jo‘nadi. Ortimizdan allakimning qichqirgani ovozi keldi:

– Yo‘q! Qayting! Iltimos, qayting orqaga! – qichqirardi qiz.

Nima naf? Ko‘zimni oldidagi pardani yirtib otishdi. O‘zimni qizning onasi nazarida ko‘rgandim. Albatta, qo‘l hamyonga cho‘ziladi-da. Har qanday o‘rgimchak uyasini birpasda buzib tashlasa bo‘ladi, uzunroq tayoq olasiz, bo‘ldi. Nari ketishingiz bilan o‘rgimchak yashiringan teshigidan qayta chiqib, qaytadan to‘r to‘qiydi. Axir biz o‘rgimchak emasmiz. Ehtimol qora odamdirmiz, ammo burnimiz tagidagini nazarga ilishga aqlimiz yetadi.

Kaltak yegan boladek o‘tirardim. O‘lay agar, ko‘p janjal-mushtxonani ko‘rganman, oyoqni tagida qolgan vaqtlarim ham bo‘lgan, biroq biror marta hozirgidek oyoqdan qolmagandim. O‘zingiz tasavvur qilib turgan bo‘lsangiz kerak, meni shunday urdilarki, lom-mim deyolmay qoldim.

Keyin nima bo‘lganini eslolmayman. Orada qarasam allaqaysi mayxonadamiz. Vaqt allamahal. Yonimda Turk, yana o‘zim tanimagan yigitlar. Qarab tursam, Turk ming‘irlab hikoya qilyapti. Emishki, Tolibi ilm qumloqda bir qizchani o‘rabdi, qo‘g‘irchoq, hayronlar qolasan, haqiqiy oyimcha, Turk yolg‘on aytmaydi, bunaqalarning farqiga boradi. Faqat Tolibi ilm oyimcha bilan issiq qum ustida o‘ynashishga ulgurdimi-yo‘qmi, shunisi qiziq, shuni bilgisi kelyapti…

Xullas, qansharini tagiga qo‘yvordim. Turk ham javob qaytardi, boshqasi aralashgandi, uni ham begona qilmadim. Birpasda iskovuchlar yetib kelishdi, men o‘shalardan birini ham tarsillatib soldim, ortimdan rezina tayoq bilan “papalay” ketishdi. O‘girilib yana aylantirib musht tushirdim.

Mana, politsiya bo‘linmasining alohida katagida o‘zimni oftobda toblab yotibman. Mast emasman, yo‘q. Ko‘nglim ozib ketyapti xolos, shunaqangi o‘qchib-o‘qchib qusgilarim kelyaptiki. Yana qo‘limga o‘rindiqni olvolib eshikka tashlangim, taraqlatib urib shovqin solgim bor. Mayli, rezina kaltak bilan meni rosa savalasinlar. Juda-juda istayman shuni. Negaki, tushuning, ichimdagilarni chiqarolmayman, kimgadir aytib yengil bo‘lolmayman. O‘sha qurum umrbod ichimda qoladi. Avval-boshdan bundan naf chiqmasligini sezgandim, yo o‘sha oyimcha yo men bo‘lak tom ostida dunyoga kelmog‘imiz zarur edi. Endi unutishga qancha urinmay ko‘ksimda bir nima achishib, yondirib, izillab og‘riq beraveradi. Buni kimga aytib bera olardim, kim tushunardi ichimdagini? Kim ham ishonardi, hamdardim bo‘lardi?!

Alisher Fayzullayev tarjimasi