Микеланжело Антониони билан сўнгги суҳбат
Микеланжело Антониони – буюк итальян режиссёри, Вена, Канн ва Берлин халқаро кинофестиваллари лауреати. Бугун — 29 сентябр унинг таваллуд куни.
Микеланжело Антониони йигирма йил давомида ҳеч кимга интервю бермаган. Бунга сабаб журналистлар билан боғлиқ можаролар эмас. Боиси у шунча йил давомида иккинчи инсултни бошдан кечириб сўзлаш қобилиятини йўқотган. Узоқ йиллардан бери у билан тиллашишни уддалаган ягона инсон бу унинг рафиқаси ва яқин дўсти Энрикедир. У забонсиз ҳам Микелни тушуна олади, ўй-фикрларини ҳис қилади. Бир неча йил аввал корреспондент Юрий Лепский Энрике орқали Микеланджело Антониони билан суҳбатлашишга муваффақ бўлган.
— Сиз инсон ва режиссёр сифатида ўтган юз йилликда шакллангансиз ва ўзингиз ҳам деярли бир асрга қадар яшаб қўйдингиз. Вақт синовидан ўтган, сиз билан бугунги кунгача етиб келган бирор фильм, китоб, ёзувчи, бастакор ёки мусиқа номини айтишингизни сўрардим. Кимни чин инсон деб ҳисоблайсиз?
— У ҳамиша буюк деб ҳисоблайдиган бирорта фильм мавжуд эмас. Турли вақтлар давомида унга турли ленталар ёққан, турли режиссёрлар. Ҳозирга келиб унинг хотирасида америкалик Роберт Олтмен ва Скорсезенинг филмларидаги фрагментлар сақланиб қолган дейиш мумкин. Шу бўлса керак. Қайси фильм унинг қалбига яқин деб сўрасангиз, кадрда сокин элегант ёруғлик нафаси уриб турган фильмни айтардим. Буни шунчаки тушунтириш қийин…
-Балки бу Санкт Петербургдаги оқ тунларга ўхшаб кетар?
-Ҳа, ўхшайди деяпти. Бу нур операторларга доим азоб берган, ўз фильмларида қийинчилик билан шундай ёрқинликка эришган, аммо шунга қарамай кадрдаги тарқоқ, юмшоқ нур Антонионинг бошқа ҳеч кимга хос бўлмаган белгиси саналади.
Энди ёзувчи ва китоб масаласига келсак. Айнан битта китобни айтиш қийин. Ёзувчилар ҳақида эса айтиш мумкин – бу Жозеф Конрад. Уни доимо яхши кўрарди ва ҳозир ҳам бу алоқа узилмаган. Антониони Сардиниядан уй сотиб олганида жамаотчилик эътиборини тортмаслик учун телефон маълумотномасига ўз исм шарифини киритишни истамаган. Шунда у ўзини Жузеппе Конрад деб атаганди.
Энди бастакор ва мусиқа. Бастакорлар кўп, битта куй номини айтиш ҳам қийин, у кўпроқ жаз тинглайди.
-Мусиқа асбоблариданчи?
-Фортепьяна билан яхши чиқишмайди. Қалбга таскин берадиган: кларнет, сасофон, тромбон, трубани маъқул кўради. Ҳамиша буюк бўлиб қолган инсонга ким эканига келсак бу Пабло Пикассо.
-Интервюларингиздан бирида, одамзот неча мингйиллар давомида сираям ўзгармаганини айтгандингиз. Ҳозирам шундай ҳисоблайсизми? Ёшларга муносабатингиз қандай?
— У одамлар қадим замонлардан бери унчалик ўзгармаган деб ҳисоблашда давом этади, ўз даври ва бугунги ёшлар ўртасида катта фарқ кўрмайди. У доим ёшлар билан ишлашни афзал билган, чунки ҳамиша янгиланиш тарафдори бўлган. Унга ёш қизлар ёқарди, улар ҳар куни янги либос кийиб келса, эскиликдан воз кечиб замонавийликка интилишларини ёқтирарди. У ўз тенгдоши билан яшолмаган бўларди.
-“Профессия: репортер” фильмингиз қаҳрамони бошқа ҳаётда яшашга уринади. Сиз ҳам шундай қилишга ҳаракат қилганмисиз? Иккинчи ҳаёт имкони берилса, яна шу умрингизни яшаган бўлармидинги?
-Йўқ, у иккинчи ҳаётни истамайди, чунки биринчи ва ягона ҳаётида етарлича хатолар қилган. У умуман ўтмишга назар солишни ва нимадандир афсусланишни хоҳламайди. Ҳамиша олдинга интилади, келажакни ўйлайди. Яна бир гап: у ўзида йўқ нарсалар учун сиқилмаган, борига рози бўлган.
-Ҳаётингиздан розимисиз?
-Бу қийин саволлардан бири деб ҳисоблайди, шунинг учун жавоби йўқ. Розими? Ҳа, рози. Норозими? Албатта, норози. Агар унинг ҳаётини фильмларига қиёсласак, у ўз ишидан кўнгли тўлмаган.
-Нега энди? Ахир бу фильмлар жаҳон киносида аллақачон классикага айланган.
-Бу сизнинг назарингизда. Ўзига қолса, ундаймас. У ижодий натижасини ўз қаричи билан ҳисоблайди. У ҳар бир фильмини безовталик ва норозилик ҳисси билан томоша қилади, чунки фильм то монтаж қилиниб, катта экранларга чиққунча унинг ўзи илгарилаб кетган, ўзгаришга улгурган, бошқа нарсалар ҳақида ўйлаётган бўлади.
-Йигирма йилдан бери гапирмайсиз. Бу вақт ичида ўзликни намоён қилишинг янги шаклларини топдингизми, оғзаки нутқ ўрнини босиш учун?
-Унинг ишончи комилки, адекват нутқ, тил мавжуд эмас. Унинг тили бу кино эди. Унга бир умр фильм суратга олиши учун ҳеч нима ҳалал бермайди, камера ва пленкаларсиз ҳам ҳатто. Аммо бу муҳим эмас. Муҳими, унинг онги ва қалби тирик. Яна у сурат чизишни ўрганди. Ҳозир эса янги машғулот билан банд: картонга аппликациялар ишлаяпти. Янги машғулотлар уни хурсанд қилади.
Юрий Лепский суҳбатлашди
Нодирабегим таржимаси
