«Partnyor»: Guljamol Asqarova va Gulnoz Mo‘minova.

1. Partnyoringiz sizningcha qanday inson va ijodkor?

G.A: Gulnoz ko‘pchilik bilganidek vazmin, bosiq, ma’rifatli, tarbiyasi yetuk inson. Uning og‘ir-bosiqligini aziz ustozim Halima Xudoyberdiyevaning fazilatiga uyg‘un ko‘raman. Halima opam aytganlaridek: “Ich-ichida yo‘lbars o‘kirib, sirtdan mayin jilmaygan ayol” deb shunday ayollarga ta’rif beriladi-da. Shu ikki vazmin insonning o‘rtasida yashab ham Halima opam aytmoqchi qilichdek keskirligimu, olovdek sachrab turishimni tarbiyalay olmaganimga hayronaman (hazil). Gulnoz talabalik paytimizda ham o‘z xayollari, o‘z olami bilan yuradigan, lekin biz uch dugona Gulnoz, Sharifa va men uch olamni birlashtirgan bir olam sifatida ko‘pchilikni esida qolganmiz. Yaxshi va mehribon do‘st bo‘lganmiz. Talabalikdan keyin o‘tgan 20 yilcha vaqt ichida kam ko‘rishdik. Hamma o‘z taqdirini, o‘z iztiroblarini, quvonchlarini o‘z holicha yashadi bu davrda. Mana bir dunyo yo‘qotishlar, topishlar, sinovlar  aro odamning qadri va ko‘ngli ko‘p narsadan muhimligini anglagan yoshga keldik, shukr. Hozir o‘sha azaldan Xudo mavjlantirgan tuyg‘ular to‘lqinidamiz. Xudo doim biz do‘stlarni bir-birimizga mehribon va aziz qilsin. Gulnozni ijodkor sifatida davrimizning o‘rta yosh ayol adabiy jamoatchiligi orasida eng baland pog‘onaga qo‘yaman. U muntazam kitobga oshno, o‘z ustida ishlaydi, u ijodning qora mehnatini qilyapti, “yallama yorim yallolasi” yo‘q. She’rlari, tarjimalari va fikrlari uning Shaxs ekanini ham isbotlab turadi.

G.M: Guljamol yaxshi inson. Albatta, ba’zan uni dag‘al ko‘rsatadigan cho‘rtkesarligi, bir oz kibr-havosi bor. Lekin fazilatlari nuqsonlarini yopib ketadi. U o‘zidan ko‘mak so‘ragan insonni rad etganini deyarli ko‘rmaganman. Do‘stlarini yaxshiyu yomon xislatlari bilan birga qabul qila oladi.

2. Sizningcha u aql bilan yashaydimi yo yurak bilan?

G.A: U aql va yurak uyg‘unligida yashaydi. Aslida ijodkor uchun shu uyg‘unlikka erishish muhim. Bu ma’lum ma’noda o‘z ustingdan qozonilgan g‘alabaga ham o‘xshaydi.

G.M: U ham aql, ham yurak bilan yashaydigan odamlar sirasidan. Ya’ni, faqat aqlga suyanib ish ko‘radigan darajada yuraksiz yoki faqat yurakka tayanadigan darajada devona emas. Umuman olganda, yaxshi ijodkor va yaxshi inson bo‘lish uchun ham aql, ham yurak bilan yashash kerak emasmi?!

3. Uning ismini ma’nosini bilasizmi?

G.A: Gulnoz… nozli gul degani bo‘lsa kerak. Men 18-19 yoshlarimda unga bag‘ishlab yozgan she’rimda Gul deb murojaat qilgandim. Gulli ismlar chiroyli bo‘ladi-da. Gulning turishining o‘zi nozku, shu ma’nodadir.

G.M: Ismining ma’nosi o‘zi bilan. “Gul yuzli, gul chehrali” degani.

4. Undagi qaysi xislatlarni hurmat qilasiz-u qaysilarini yoqtirmaysiz?

G.A: Uning vazminligini yaxshi ko‘raman. Ko‘zlari bilan gapira olishiniyam. Oilaparvarligi, hazilkashligi, gapni hech qachon nishonga urmasa gapirmasligi yoqadi. Uni menga yoqmaydigan jihati deyarli yo‘q. Lekin, bilmadim nechog‘lik haqman, odam ko‘p sinovlardan so‘ng shunaqa “malomatchi” bo‘lib qolar ehtimol, yoki bunga Gulnozning munosib sababi bordir, nima bo‘lgandayam 2016 yillarda boshimga tushgan og‘ir kunlarimda “hoy yaxshimisan” demagani, yo‘qlamagani juda og‘ir botgan. Hafa bo‘lib she’rlar ham yozganman o‘shanda. (Balki hadeb sinovga tushaverib jonigayam tekkandirman do‘stlarimniyam (shu joyda kulgan smaylkcha).

G.M: Guljamol jigarlariga, yaqinlariga, kezi kelganda shogirdlariga ham nihoyatda mehribon. Ukalari, jiyanlari uchun nafaqat opa, balki ona darajasida qadrli. “Silayi rahm” masalasi anchayin unutilgan zamonamiz uchun bu juda zarur fazilat. Ota-onaga muruvvatli bo‘lish, qondoshlariga mehr-oqibat ko‘rsatish masalasida undan ibrat olsa arziydi. Salbiy xislat deyish mumkinmi-yo‘qmi bilmadim, bir oz arazchiligi, ginachiligi bor.

5. Uning hozirgi adabiy jarayonda tutgan o‘rni…

G.A: Ayollar she’riyatida o‘zigagina xos bo‘lgan va shaxs sifatidagi fazilatlari kabi yorqin o‘rni bor deb o‘ylayman. Avvalo, Xudo bergan iste’dodi, “Fasllar shiviri”, “Sayyoh qushlar”, “Dil siniqlari”, “Chig‘anoq”, “Kometa”  kitoblari, turk, rus, eron, polyak, xitoy, bolgar va boshqa xalqlar adabiyotidan qilayotgan tarjimalari, salohiyati, bilimi va xalqning munosib farzandi sifatida hamda ahloqiy mezonlari bilan u bugungi o‘rta yosh ayollar avlodi orasida men uchun eng birinchi o‘rinda turadi. Nazarimda adabiyotshunoslar xolis baholasayam natija shunday! Bir she’ridan ikki misra keltiraman va shuning o‘zi uning ijodiy quvvati va poetik mahoratining darajasini ko‘rsatib qo‘ya oladi deb o‘ylayman:

Egilgan boshlarni unutar qilich,

Mangu yodda qolar egilmagan bosh!

G.M: Ishonch bilan aytamanki, hozirgi she’riyatda, xususan ayollar she’riyatida Guljamolning munosib o‘rni bor.

6. U bilan oxirgi marta qachon gaplashgansiz va nima haqda?

G.A: Yaqinda, bir oy ham bo‘lmadi. Hamma mavzuda gaplashish mumkin bo‘lgan insonlarim safida u ham. Ko‘proq adabiyot haqida…(ba’zan foydali adabiy g‘iybatlar ham qilib turamiz).

G.M: Ikki-uch kun avval ko‘rishib, juda ko‘p narsalar haqida (albatta asosiy mavzu adabiyot bo‘ldi) gaplashdik. Dunyoning bu tomonidan kirib, narigi tomonidan chiqdik, desam bo‘ladi.

7. Unga kimlarni ustoz sifatida tavsiya qilardingiz?

O‘zimnida! (qo‘rqmang… hazil) Ikkovmizgayam ustozlik qilgan, ikkimizni ham yaxshi ko‘rib ardoqlagan Halimai jahonimizning ruhlari shod bo‘lsin! Gulnoz hayotda ustoz izlagani yo‘q, oilasida ota-onasi va oilaviy muhiti uni asarlarni saralab o‘qishga o‘rgatgan. Nazarimda, har qanday yetuk ustoz Gulnozdek shogirdi bo‘lishini orzu qiladi (albatta, bu gapim ustoz-shogird munosabatlarini eskilik sarqiti yoki panoh topish deb tushinadiganlarga tegishli emas) U ham ustozlik rutbasiga yetib bo‘ldi. Uning tarjimachilikda erishgan natijalari ko‘lamini, yozgan she’rlarining badiiyat darajasini anglab turib aytamanki, unga hamon kitoblar ustoz va o‘tib ketgan ustozlar ruhi madadkor.

G.M: Ustoz borasida Guljamol tavsiyaga muhtoj emas. U ko‘p yillar nafaqat shogird, balki bir farzand kabi O‘zbekiston Xalq shoirasi, 20-asr o‘zbek she’riyatining malikasi — Halima Xudoyberdiyevaning yonlarida bo‘ldi. O‘ylaymanki, Halima opamdan olgan ijodiy va hayotiy saboqlari, birga tuygan quvonchlariyu birga chekkan iztiroblari unga bir umrga kifoya qiladi.

8. Undan nimalarni o‘rgana olishim mumkin deb o‘ylaysiz?

G.A: Har qanday taqdir tuhfalariga, yuksak quvonchlarga ham, dunyoni buzadigan darajadagi mislsiz fitnalarga ham sokinlik va jimlik bilan munosib javob berishni!

G.M: G‘ayrat-shijoatni, qat’iyatni.

9. Uning kitoblarini shaxsiy kitob javoningizda saqlaysizmi?

G.A: Yomon odatlarimdan yana biri… bu – yoqmagan kitoblarni jovonimdan olib alohida qutiga joylab o‘liklar olamiga ravona qilaman. (Xudo ilohim bizning kitoblarni bunday fojei qismatdan asrasin.) Chunki faqat o‘zim sevgan kitoblarimni, tez-tez o‘qisam ruh bag‘ishlaydigan kitoblarnigina javonga qo‘yaman. Gulnozimning menda bor kitoblari albatta javonimda turadi. Borib ko‘rishingiz ham mumkin.

G.M: .“Uyg‘otuvchi alla” va “Erkalik imtiyozi” kitoblari kitob javonimda turadi.

10. Uning qalamiga mansub siz sevgan she’r yoki nasriy asar qaysi?

G.A: Men uning ba’zi she’rlarini yoddan bilaman, talabalikdan ayrim misralarini takrorlab yuraman. Masalan: “…Asli yig‘lash kerak, sen esa o‘zni tutolmaysan kulgudan”, “Aziz u kunlarning hatto qayg‘usi”, “Siz jim qoling, men sokin ketay, …Ko‘zingizning gulxanlaridan, Bildim menga ichikkanini. Bir kun yig‘lab anglarman yana, Ko‘nglingizga kechikkanimni. Siz jim qoling, men sokin ketay. Yaqin kunlardan beri uning “Ishoralar” she’rini yodlab yuribman. Mana o‘sha she’r:

Davralarda aytilmas isming.

Odamlar sen haqda

Ishoralar ila so‘zlashar.

Asli tavalluding qutlug‘ ishora,

Bir hur ishoradir borliging.

Bir g‘amgin ishoradir

Vidolarga sazovorliging.

Ey go‘zal ishora,

Barmoqlarim yod olar seni.

G.M: Ko‘rgina she’rlari yoqadi. Eng sevganlarim: “Bir yor topsak edik jondan kechgulik”, “Maysaning hech ishi yo‘qmi ildiz bilan”, “Laylatul qadrlarda suralar o‘qib yotsam” deb boshlanadigan she’rlari. Yana “Majnunning boshi” degan she’rini ham yaxshi ko‘raman. (o‘ziyam biladi)

11. Uning yozganlarida nima ko‘proq ko‘zga tashlanadi? Ruhiyatmi, badiiy tasvir bo‘yoqlarimi yoki quruq syujet liniyasimi?

G.A: Gulnozning yuqorida aytganim kabi avvalo Xudo bergan iste’dodi bor. Mana shu iste’dodni o‘qib, o‘rganib, tafakkur va qalbni boyitib yashayotgani va ijod qilayotgani uning she’rlarida tabiat ham, jamiyat ham, muhabbat ham, ruhning tebranishlariyu aqlning real qarorlari ham badiiy bo‘yoqlarda chizib ketilaveradi. Uning badiiy mundarijasining boyligi menga yoqadi.

G.M: Guljamolning she’rlarida ruhiyat va badiiy tasvir vositalari ko‘proq ko‘zga tashlanadi. Aksariyat holatda she’rlarining ta’sir kuchi tasvirning tiniqligi va tuyg‘uning samimiyligiga tayanadi, deyish mumkin. Bu ayniqsa muhabbat mavzuidagi she’rlarida yaqqol ko‘zga tashlanadi.

12. Agar o‘xshatish mumkin bo‘lsa uni qaysi mashhur badiiy asar qahramoniga o‘xshatgan bo‘lardingiz?

G.A: Shu o‘rinda men o‘zimni ichimda bir necha yillardan buyon yurgan yaxshi bir tuyg‘uni aytgim keldi. Mirzo Abdulqodir Bedilni sevib o‘qimaydigan odam yo‘qdir, uning otasi harbiy bo‘lgani va Shahrisabzda tug‘ilganini o‘qiganimdan buyon  Bedil g‘azallarini o‘qiy boshlasam Gulnozni chehrasi ko‘z o‘ngimga keladi. O‘zimcha bir ajib bog‘liqlik ko‘raman… Yana bir fikrki, uning umri ilohim uzoq bo‘lsin, bilmadim nega ko‘p hollarda “O‘tgan kunlar”dagi Kumushga, «Zamonamiz qahramoni»dagi Knyajna Belasiga o‘xshataman.

G.M: Aynan bitta adabiy qahramonga o‘xshatolmadim, lekin fidoiylik borasida “Urush va tinchlik”dagi Sonyani, harakatchanligi va mehnatsevarligi bilan “Sinchalak”dagi Saidani eslatadi.

13. Uning asarlari tarixda qoladi, deb hisoblaysizmi?

G.A: Hech birimiz sarhisobchi yoki saralovchi emasmiz. Lekin ayon ko‘rinib turgan haqiqatlarni anglaymiz. Tarixda qolish desa ba’zan ko‘z o‘ngimga shafqatsiz yillar shamolining kitoblar varaqlarini chirpirak qilib o‘ynayotgan manzarasi keladi. Yuragida, ruhida abadiyat qayg‘usi va umidi bo‘lmagan ijodkor yo‘qdir olamda. Balzak aytadi-ku “O‘zim o‘lib ketsam ham mayli, iltimos faqat asarlarim yashab qolsin” deb. Men adabiyotdan ta’ma qilmayman, deyishsa ensam qotadi. Bir ozorsiz ilinj borki ichimizda, bu ham bo‘lsa unutilmaslik umididir. Bu umid shami doim miltillab turadi… Gulnozni yozganlari va yozajaklari insoniyat ruhiyatining qaysidir iqlimlarini, qalbining qaysidir manzillarini yashnatish uchun xizmat qiladi deb o‘ylayman. Qolaversa, omma haqiqiy adabiyotni inkor etib yengil-elpi, tez hazmlik, o‘g‘irlangan she’rlar ruhi aks etgan qo‘shiqbop narsalarni va plagiatlik mahsullarini “shu haqiqiy ijod” deb tan olib turgan bir paytda Gulnoz shovqinsiz, iddaosiz qattiq mehnat qilayotir. Men uning ijodi abadiyatdan bahradorligiga va xalqimiz adabiyotining tarixida qolishiga ishonaman. (Yanayam Alloh bilguvchiroqdir.)

G.M: Yuksak iste’dod egasi bo‘lgan, minglab she’rlar yozgan shoir ham adabiyot tarixida 10ta, nari borsa 20ta she’ri bilan yashab qolishi mumkin. Guljamolning muxlislari sevib o‘qiydigan o‘nlarcha she’rlari borligiga asoslanadigan bo‘lsam, o‘zbek adabiyoti tarixida albatta qoladi.

14. U bilan do‘st bo‘la olaman deb o‘ylaysizmi?

G.A: Qiyomatlik do‘stmiz deb umidlanaman. To‘g‘ri, doim yonimda yoki yonida bo‘lolmaslik mumkin. Lekin qalbimiz va taqdirimiz rishtalarini Xudo bog‘lagan deb o‘ylayman, shunday sezaman.

G.M: U bilan do‘stlashganimizga ko‘p yillar bo‘ldi. Aytishim mumkinki, chorak asr muqaddam Kattaqo‘rg‘onning chekka qishlog‘idan shahri azim Toshkentga o‘qishga kelgan, 109-auditoriyaning oxirgi partasida yolg‘iz o‘tirib olib, qishlog‘ini, ota-onasini sog‘inib she’rlar yozadigan jingalaksoch qizchani qanday yaxshi ko‘rgan bo‘lsam, hozirgi “arbob” Guljamolni ham shunday yaxshi ko‘raman.

15. Bir lahza uni adabiyot kishisi emas, san’atning boshqa sohasida tasavvur qilib ko‘ring. Qaysi sohaga mos keladi?

G.A: U baribir adabiyot odami! Juda borsa uni adabiyot oliy darajada o‘qitiladigan xorijiy oliy o‘quv yurtining professori deb tasavvur qilishim mumkin. Masalan, Annamariye Shimmel xonim kabi olima deb.

G.M: Adabiyot odami bo‘lmaganida yaxshigina ishbilarmon yoki siyosatchi bo‘lardi, deb o‘ylayman.

16. Qahva ichish, teatrga borish, sayr qilish… shulardan qaysi birini u bilan amalga oshirgan bo‘lardingiz?

G.A: Sayr qilish, suhbatlashish va ketmon olib tongda namxush tuproqda ishlashni U bilan birga bajargan bo‘lardim.

G.M: Birga teatrga borgan bo‘lardim. Anchadan beri do‘stlarim bilan “Oqqush ko‘li”ni ko‘rgim bor. Negadir kam namoyish qilishyapti shu asarni.

17. Unga bitta yaxshi kinofilm tavsiya qiling.

G.A: “Yashil maydon” (“Devor” ham).

G.M: Bir emas, uchta film tavsiya qilaman: Tengiz Abuladzening “Orzu daraxti”, Andrey Tarkovskiyning “Solyaris” hamda eron rejissyori Majid Majidiyning hindistonlik kinoijodkorlar bilan hamkorlikda suratga olgan “Bulutlar ortida” filmlarini.

18. Unga bitta yaxshi nasriy, bitta nazmiy asar tavsiya qiling.

G.A: Guljamol Asqarovaning (hazil)… Tanlash osonmas. Yaxshi asarlarni o‘qib tugatishga umrimiz yetarmikan. Ibrohim G‘afurovning “Hayo haloskor”i va o‘zi bilgan bundan 40 yilcha oldin nashr qilingan “Asr she’riyati” (asil tarjimalar) kitobini.

G.M: Men o‘qigan asarlarni u ham o‘qigan bo‘lsa kerak. Shuning uchun Guljamolga Stefan Sveyg novellalari, Virjiniya Vulf hikoyalari hamda o‘zim sevib o‘qigan “Polyak she’riyati antologiyasi”ni tavsiya etaman.

19. Dunyo bo‘ylab sayohat imkoni tug‘ilsa, unga qaysi shaharni tavsiya qilardingiz?

G.A: Hamma go‘zal yurtlarga borishini tilayman va Samarqand, Buxoro, Shahrisabz, Kattaqo‘rg‘on degan mamlakatlardan so‘ng (hazil) Yaratganning nuriga cho‘lg‘angan yurtlarni ko‘rsin. O‘zim Koreyaga borganim va u yurtda ayol ijodkorlariga bo‘lgan munosabatni ozroq ko‘rganim uchun Koreyaga borishini tavsiya qilgan bo‘lardim.

G.M: Venetsiya va Afinani.

20. Partnyoringizga dil tilaklaringiz.

G.A: Sog‘lik eng oliy ne’mat. Avvalo sog‘-omonlikni, hech qayeri og‘rimaslik baxtini, hotirjamlikni tilayman. Va bir marta keladigan dunyoda Gulnozga barcha insoniy saodatlar nasib etishi istayman!

G.M: Qodir Alloh hamma niyatlaring ijobatini bersin, o‘zi kamlaringni to‘ldirsin, Guljamol. Vujuding salomat, qalbing hamisha ijodiy kayfiyatga shay, ruhing xotirjam bo‘lsin.

Nodirabegim yozib oldi